Azerbaycan Milli İlimler Akademisi

Azerbaycan Tarihi

Azerbaycan tarihi, çok önemli kahramanlıklarla ve zaferlerle doludur. Aynı zamanda, önemli ağıtlarla ve üzüntülerle de bezenmiştir..

Azerbaycan Tarihi

Azerbaycan Tarihi sadece birkaç yüzyıl ile ya da 1000 yıl öncesinde Türklerin Orta Asya’daki göçlerine, savaşlarına ve medeniyetlerine bağlamak pek doğru olmayacaktır. İlk insanların yaşadığı bu zamanlarda Azerbaycan’da medeniyetlerin olduğu ve birçok tarihi obje bıraktıkları görülmüştür. Günümüzde dahi o zamanlardan kalma resim, oyma ve figürleri Bakü yakınlarında görebilmekteyiz.

 

Azerbaycan Tarihi

Azerbaycan Tarihi

Azerbaycan’da Türk nidaları 6. Yüzyıldaki seferlerle başlamaktadır. Bugünlere gelen Türk egemenliğinin temelleri 500’lü yıllara dayanır. 8 . yüzyıl ile birlikte Bizans ve Arapların seferleri ile savaş alanına dönmeye başlayan Azerbaycan toprakları bu zamanlarda Müslümanlığı da kabul etmiştir. Oğuz Devleti’nin oluşması 1038’leri bulurken bundan sonra Trüklerin de hegemonyası başlamaktadır. 1117 yılında Büyük Selçuklu Sultanı Sencer’in ülkede 40 yıllık bir hüküm sürmesi ve sonrasında Anadolu’ya geçmesi ile bu toprakların değerleri gün geçtikçe artmıştır.

Antik Dönem Tarihi

10.000 yıl önce Kobustan’da yapılan keşifler, UNESCO tarafından derlenen Dünya Mirası Listesi’ne dahil edildi.
Azerbaycan’daki en eski insan yerleşimi Taş Devri’ne kadar uzanır, bu yerleşimin keşfi Azıh mağarasında bulunmuştur ve Kuruçay kültürü olarak bilinir. Tağılar, Damcılı, Zar, Bed-yeri olarak adlandırılan yerleşim yerlerinde ve Leylatepe ve Saraytepe mezarlıklarında bulunan mağaralarda Paleolitik ve Tunç Çağlarına ait kalıntılara rastlanmıştır.

MÖ 9. yüzyılda Azerbaycan’da ilk İskit-Saka yerleşimleri başlamıştır. İskitlerden sonra, Amna (M.Ö. IX), ardından İranlı Medyanlar (Persler), Arras’ın güneyindeki bölgeyi (MÖ III) yönetti. [28] Medyanlar MÖ 900-700 yıllarında büyük bir imparatorluk kurdular, ancak MÖ 549’da düştüler ve toprakları Ahameniş İmparatorluğu tarafından ele geçirildi. Ahamenişlerin Azerbaycan topraklarını ele geçirmesinden sonra burada Zerdüştlük yayılmaya başladı. Daha sonra Azerbaycan, daha sonra Seleukos İmparatorluğu’na bağlanan Büyük İskender imparatorluğu tarafından yönetildi. Roma İmparatorluğu döneminde Romalılar da buraya yerleşmişlerdir. Bölgenin asıl sakinleri olan Arnavutlar, MÖ 4. yüzyılda bir imparatorluk kurdular. Bu dönemde Zerdüştlük Atopatna ve Kafkasya’da yayıldı.

Sasani’den Safevi’ye

Bakü’deki Kız Kulesi, 11-12. Yüzyıllar boyunca inşa edilmiş ve UNESCO Dünya Mirası Listesine dahil edilmiştir.
252’de Arnavutluk, Sasani İmparatorluğu’nun bir vasal bölgesi oldu ve Kral Urnair, MS 4. yüzyılda Hıristiyanlığı devlet dini haline getirdi. Arnavut kralı, feodal bir lord olmasına rağmen, yalnızca sembolik otoriteye sahipti. Sivil dini ve askeri güç, Sasani cuntasının elindeydi. 7. yüzyılın ilk yarısında, bölgenin Müslümanların fethinden dolayı Arnavutluk da Müslüman hükümetin çatısı altına alınmıştır.

Abbasilerin gerilemesinin yarattığı güç boşluğunda bölgeye Musafiriler, Saatchi, Sedadis ve Bwehid gibi birçok yerel devlet hakim oldu. 11. yüzyılın başında Oğuz Türkleri Orta Asya’dan batıya doğru ilerleyerek Azerbaycan’ı işgal ettiler;

Bölgeye giren ilk Türk devleti 1067 yılında Selçuklulardır. Türklerin yerleşmesinden önce Ermeni, Farsça ve Eski Azerbaycan gibi Hint-Avrupa ve Kafkas ailelerine ait diller konuşulmaktaydı. Bunlardan Eski Azerice zamanla Türkçe ile birleşerek bugünkü Azerbaycan dilinin ilk şeklini oluşturmuştur. Bazı dilbilimciler bölgede konuşulan Da lehçesinin de eski Azerbaycan dilinden türediğini söylüyorlar. Daha sonra bölgeye hakim olan İrdeniz, bölgesel olarak Selçuklu Devleti’ne bağlı olmakla birlikte kendi idaresini kurmuştur.

1722-1723 Rus-Polonya Savaşı’ndan sonra Safevi İmparatorluğu çöktü. Bakü ve çevresi Ruslar tarafından işgal edildi. Kısa süreye rağmen bugün Azerbaycan’da bulunan Safevi komşuları, Safevilerin bölgeye gelmesinden 19. yüzyıla kadar İran egemenliğindeydi.

Azerbaycan Modern Tarihi

Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti (1918-1920)
Safevi hanedanından sonra bölge yine Türk kökenli Afşar hanedanı tarafından yönetildi. Nadir Şah’ın ölümünden sonra bölgede kendi yönetimlerini sunan bir dizi hanedanlık ortaya çıktı. Bu hanedanların yöneticileri İran Şahı’nın tebaasıydı. Hanedanlar ayrıca Orta Asya ve Batı arasındaki ticaret yollarını da kontrol ettiler. Bölge daha sonra Kürt Zendler ve Türk Qjarlar tarafından yönetildi. 18. yüzyılın sonunda Rusya, güney komşuları (ve rakip devletler) Osmanlı İmparatorluğu ve İran’a karşı daha agresif bir jeopolitik duruş sergilemeye başlamış ve büyük ölçüde İran’ın kontrolünde olan Kafkasya’yı ele geçirmeye çalışmıştır. 1804’te Ruslar Gence kasabasını işgal etti ve İranlıları buradan sürdü. Bu adım aynı zamanda 1804-1813 Rus-Polonya Savaşı’nı da ateşledi. Güçlü bir orduya sahip Ruslar bu savaşı kazandı. Savaştan sonra imzalanan Gülistan Antlaşması’na göre Kaçarlar; Gürcistan ve Dağıstan’a birçok hanlık bırakmak zorunda kaldılar.

Sonraki yıllarda Ruslar “Guristan Antlaşması”nı ihlal ederek İran’daki Erivan Hanlığı’nı ele geçirdiler ve iki ülke arasında yeniden savaş çıktı. Savaş 1826’dan 1828’e kadar sürdü. Savaşın sonunda imzalanan Türkmença Antlaşması’na göre Kaçarlar; Erivan, Nahçıvan ve Talış Hanlığı üzerindeki egemenliklerini kaybettiler. [55] Böylece Azerbaycan topraklarının bugün İran kontrolündeki son kısmı da kaybedildi. Kafkas toprakları İran’dan Rusya’ya akarken, iki bölge arasındaki sınırı Arras Nehri oluşturdu. Bu, Sovyetler Birliği’nin çöküşüne kadar devam etti.

19. yüzyılın başlarında Kaçarlar, bugünkü Azerbaycan toprakları da dahil olmak üzere Kafkasya’yı Rusya’ya terk etmek zorunda kaldılar.

Azerbaycan Yakın Tarihi

Yakın tarihte ise, 1917’de Rusya İmparatorluğu’nun yok olması ile 1918’de kendi Demokratik Cumhuriyeti’ni kuran Azerbaycan, kendi kuvvetleriyle karşısındaki Ermeni, Gürcü, Rus güçlerini yenmişti, fakat daha sonra Mondros ile Osmanlı Azerbaycan’ı bırakınca Ruslar 1920’de tekrar ele geçirdiler ve 71 yıl kendilerinde esir olarak milyonlarca insanı tuttular.

1991’de Sovyetler dağılınca Azerbaycan hakkı olan bağımsızlığını kazandı ve 1992’den bugüne kadar da kendi kendini yöneten bir ülke olarak dünya siyaset piyasasında adını duyurmaktadır. Son 1500 yılda Göktürklerden Selçuklulara, Moğollar’dan Safevilere ve son olarak Ruslar’ın hakimiyetinde olan topraklar en nihayetinde kendi sahiplerini bulmuş oldu.

Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti

Nisan 1920’de geçici devrimci hükümet tüm ülkeyi kontrol altına aldı ve ülkenin adı Azerbaycan Halk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Halk Komitesi olarak değiştirildi. Adı daha sonra Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti olarak adlandırıldı ve Azerbaycan Sovyetler Birliği’ne katıldı. Azerbaycan Anayasasının kabul edilmesinden sonra, 1921 yılında Azerbaycan Devrim Komitesi adını Merkez Yürütme Komitesi olarak değiştirdi ve en yüksek yasama organı oldu.

13 Kasım 1921’de Sovyet Rusya, Ermenistan, Azerbaycan, Gürcistan ve Türkiye arasında Kars Antlaşması imzalandı. Bu antlaşma sonucunda bağımsız Alaska Cumhuriyeti, Nahçıvan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti adı altında Azerbaycan Sovyeti’ne dahil edildi. Öte yandan Zengezur ve Alexandropol olarak da bilinen Gümrü, Ermenistan’a verildi.

Aralık 1922’de Birlik, Rusya, Ukrayna ve Beyaz Rusya ile birleşerek Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’ni kurmaya karar verdi. Aslında, Transkafkasya ittifakı uzun sürmedi. Aralık 1936’da dağıldı ve liderler kendilerini birçok konuda anlaşmazlık içinde buldular. Her üç ülke de doğrudan Sovyet cumhuriyetleri oldu.

Sovyetler Birliği’nin Dağılmasından Sonra

Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra, bu coğrafya tarihsel olarak nadir görülen bir yoksulluk yaşadı. Sosyalizmin yeniden doğuş ihtimaline karşı çok hızlı bir sermayeleşme gerçekleşti. Bu süreçte şirket ve fabrikalardaki hisseler daha önce söz verildiği gibi kişilere dağıtılır. (Sosyalizmin onları bir elde yoğunlaştırmasından ve mülkün halka ait olması gerektiğinden bahsedildi.) Ancak birkaç yıl içinde çok değer kazanacak olan bu hisseler, bu dönemde halkın yaşadığı yoksulluktan etkilenmişti. . Günümüzün oligarklarını oluşturacak isimlerin elinde toplandı. 1990’ların sonunda 10 yıl öncesine göre yoksulluk azalmış ve insanlar normal hayata dönmeye başlamış olsa da geçiş dönemini oluşturan 10 yılın çok sancılı geçtiği söylenebilir.

Eylül 1993’te Azerbaycan, Bağımsız Devletler Topluluğu’na katıldı. 1991 yılında Dağlık Karabağ bölgesindeki çatışma büyük bir savaşa dönüştü. 1994 yılında ateşkes imzalandı, ancak anlaşmazlıklar devam ediyor. 1994 yılında ihtilaf sona erdiğinde, Ermeniler Dağlık Karabağ da dahil olmak üzere Azerbaycan topraklarının yaklaşık yüzde 16’sını kontrol ediyordu. Yaklaşık 30.000 kişi öldürüldü ve 1 milyon kişi ülkeyi terk etmek zorunda kaldı. Dört BM Güvenlik Konseyi kararı (822, 853, 874 ve 884) “Ermeni birliklerinin işgal altındaki tüm Azerbaycan topraklarından çekilmesini talep ediyor”. 1970 nüfus sayımına göre Azerbaycan’da 510.000 Rus ve 484.000 Ermeni yaşıyordu; 1990’larda birçok Rus ve Ermeni Azerbaycan’ı terk etti. 25-26 Şubat 1992’de Ermeni birliklerinin Azerbaycanlı sivilleri katlettiği Hocalı katliamı, İnsan Hakları İzleme Örgütü de dahil olmak üzere birçok uluslararası kuruluş tarafından soykırım olarak kabul edildi.

Haydar Aliyev’in Seçilmesi

Seçimde iktidara gelen Cumhurbaşkanı Ebulfez Elçibey, Surat Hüseyinov liderliğindeki ordu tarafından görevden alındı. Bu olaydan sonra eski Cumhurbaşkanı Haydat Aliyev’in siyasi gücü arttı. 1994’te Hüseyinov da zamanın Başbakanı Aliyev’e karşı bir darbe girişiminde bulundu, ancak başarısız oldu ve vatana ihanetten tutuklandı. Ertesi yıl Aliyev’e karşı bir darbe girişimi daha yapıldı. Bu kez, Rovshan Javadov başkanlığındaki OMON adlı özel bir polis gücünün darbe girişimi başarısız oldu. Olaydan sonra Azerbaycan OMON birlikleri dağıtıldı. Bu süreçleri ülkenin devlet bürokrasisi ve yolsuzluklarla dolu kötü namı takip etmektedir. Kasım 1998’de Aliyev ikinci dönem için yeniden seçildi.Ekonomik büyümeye rağmen, Aliyev’in cumhurbaşkanlığı seçim sahtekarlığı, ekonomik istikrarsızlık ve iç yolsuzluk iddialarıyla eleştirildi.

Aliyev’in ölümünden sonra oğlu İlham Aliyev, 2003 yılında Yeni Azerbaycan Partisi ve Azerbaycan Devleti başkanlığını üstlenmiş ve 2013 yılında üçüncü kez yeniden seçilmiştir. Bugün Azerbaycan resmi olarak 12 şehir ile 66 idari bölgeye ayrılmıştır, ancak topraklarının bir kısmı fiili olarak Ermenistan tarafından kontrol edilmektedir.

Puanla
[OY: 1 Ortalama: 5]
Messenger, Instagram ya da WhatsApp üzerinden iletişime geçmek için hemen tıkla! Messenger ile iletişime geçmek için hemen tıkla, konuş! Instagram ile iletişime geçmek için hemen tıkla, konuş! WhatsApp ile iletişime geçmek için hemen tıkla, konuş!